Χαίρεται το φθινόπωρο την κυριαρχία του στην επικράτεια του χρόνου, προβάλλει αυτάρεσκα τα ήπια φυσικά του φαινόμενα, τις άδειες παραλίες και τους γεμάτους δρόμους· πάει η τρέλα του καλοκαιριού· η λογική της ανάγκης είναι νόμος. Δεν υπάρχει, όμως, λογική έξω από το αίμα και το δέρμα (σάρκα) του ανθρώπινου κορμιού· όλα τ' άλλα είναι επινόηση της... νόησης.
Το κορμί είναι το μόνο που γνωρίζουμε, τα άλλα είναι γνώμες (Ξενοφάνης: δόκος επί πάσι τέτυκται). Ο εκ Κολοφώνος μέγας φιλόσοφος (ο πρώτος που διαχώρισε τη γνώση από τη γνώμη, από τους πρωτοπόρους του ελληνικού Διαφωτισμού) το είπε θαρρετά: ουδείς είδε ποτέ το ακριβές (το μεν σαφές ου τις ανήρ ίδεν).
Κοντά στον Ηράκλειτο (εξηπάτηνται οι άνθρωποι προς την γνώσιν των φανερών), στον Αναξαγόρα (όψις αδήλων τα φαινόμενα), στον Δημόκριτο (ετεή ουδέν ίδμεν· εν βυθώ γαρ η αλήθεια), δίκαια θεωρήθηκε γενάρχης του Σκεπτικισμού.
Οργώνεται και σπέρνεται η γη, πάνε όμως οι κραυγές χαράς των αγροτών· τώρα μόνο βλαστήμιες και εκρήξεις οργής: πουθενά η πληρότητα που τους συνέπαιρνε από τις μυρωδιές των φρέσκων αναζωογονημένων χωμάτων. Ετσι κι αλλιώς εκ γης τάδε πάντα και εις γην πάντα τελευτά - Ξενοφάνης.
Εκεί θ' αφήσουν τα κόκαλά τους, το ξέρουν - ξέρουν όμως επίσης ότι αυτό θα γίνει με χαμένη την αξιοπρέπειά τους. Και η δύναμη της σποράς; Ποια σπορά και ποια χαρά· ταπεινωμένα σαρκία οι άνθρωποι της γης, ανήμποροι πλέον να νιώσουν τη φθινοπωρινή ηπιότητα. Το κορμί τους είναι το μόνο που γνωρίζουν καλά· την απίσχνανση του κορμιού τους - αυτό μόνο νιώθουν...
Ρουφάγαμε κάποτε τη φυσική απλότητα του φθινοπώρου, βουλιμικά καταπίναμε την ηπιότητά του, το δροσερό του ψύχος, την υποφερτή του ζέστη. Σπάνια ήταν μαντατοφόρος κακών ειδήσεων, αντιθέτως όπλιζε με οράματα και με δύναμη για φλογοβόλα δραστηριότητα, εν όψει του χειμώνα. Πώς την κατάντησαν έτσι τη χώρα; Ερμη περιφέρεια, άνυδρο τόπο, ταπεινωμένη, ντροπιασμένη; (Διοχετεύουμε σε γενικολογίες τον πόνο για να τον αντέξουμε.)
Λυπημένες οι αισθήσεις, διότι -σύμφωνα με τον Αναξαγόρα- λειτουργούν με την προσβολή από αντίθετα στοιχεία. Αισθήσεις μετά λύπης τούτο το φθινόπωρο. Το αδηφάγο κράτος-τέρας εξαντλεί τους ανθρώπους της Ελλάδας.
Παρ' όλα αυτά υπάρχει πιο πολλή λογική στο σώμα μας απ' ό,τι στα ψεύδη του και στη σοφία του. Ας μην αποκλείσουμε αυτό το κράτος από τη συντροφιά μας· δεν έμαθε ακόμη το καημένο το γέλιο και την ομορφιά, τον πόνο και τη φιλία, δεν έμαθε (και ούτε πρόκειται) να χαμογελά στους καημούς και τα βάσανα των ανθρώπων [που δεν έχουν τέλος (Παπαδιαμάντης) - αλλά πότε είχαν;].
Ολες οι εκδηλώσεις των ανθρώπων και της φύσης είναι σφιχτά αγκαλιασμένες, τι να κάνουμε, θα αντέξουμε. Ακεφη -αν και τραγουδισμένη- η μελαγχολία των μηνών του.
Ο καθένας μας θα κάνει τον δικό του τον αγώνα τον καλό· με το κορμί του και με τους φίλους του, με τα δάκρυά του ίσως και τον πολιτισμό του - τιθασεύοντας τα πιο βαθιά και πιο σκοτεινά στρώματα της ψυχής του εξακολουθώντας να υμνεί το σώμα και να αντικρίζει θαρραλέα τη μοίρα (του). Να σταθεί όρθιο, αλύγιστο, γενναίο.
Γέφυρα είναι το φθινόπωρο εξάλλου - όχι, όχι σκοπός, μια ζείδωρη ταύτιση ψύχους και ζέστης, που προετοιμάζει την ανάβαση σε παγερές χειμωνιάτικες κορυφές. Με καλοσύνη, όχι με έχθρα, με αισιοδοξία, όχι με παραίτηση.
Γιορτινό ας είναι το φθινόπωρο και ας έχουν χάσει οι γιορτές την πρωταρχή τους, την ιερή και παρεκκλίνουσα σημασία της ύπαρξής τους. Δεν πειράζει που γνωρίζουμε τόσα λίγα για τις μετατροπές εξωτερικής και εσωτερικής φύσης - μάς τα 'χουν πει εδώ και αιώνες οι Προσωκρατικοί μας. Η φύσις -όντως- κρύπτεσθαι φιλεί - ας το σεβαστούμε.
Γιώργος Σταματόπουλος
Η Γαλλίδα Ανί Ερνό τιμήθηκε την Πέμπτη με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το έργο της είναι κυρίως αυτοβιογραφικό.
Η Γαλλίδα συγγραφέας Ανί Ερνό τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022 για το "θάρρος και την κλινική οξύνοια με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, την αποξένωση και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης", ανέφερε η επιτροπή που απονέμει τα βραβεία.
Η Ερνό, το έργο της οποίας είναι κυρίως αυτοβιογραφικό, είναι 82 ετών. Στην Ελλάδα τη γνωρίζουμε κυρίως μέσα από τα βιβλία της «Το Γεγονός» και «Ο Τόπος».
Το βραβείο απονέμει η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών και συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 10 εκατομμυρίων σουηδικών κορωνών (περίπου 920.000 ευρώ).
Το βιογραφικό της Ανί Ερνώ
Η Ανί Ερνώ γεννήθηκε στη Γαλλία (Lillebonne) το 1940. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Ρουέν και εργάστηκε σαν καθηγήτρια στο Centre National d' Enseignement par Correspondence.
Τα σύντομα, αυτοβιογραφικά της αφηγήματα -τα οποία δεν ξεπερνούν, συνήθως, τις εκατό σελίδες- ασχολούνται με θέματα της παιδικής της ηλικίας, των σχέσεων με τους γονείς της και με τους ερωτικούς της συντρόφους, χωρίς να χάνουν τη ζωντάνια, τη δύναμη και την οξυδέρκειά τους: "Les armoires vides", 1974, "Ce qu' ils disent ou rien", 1977, "La place", 1984 (ελλ. "Η θέση", εκδ. Χατζηνικολή) "Une femme", 1987, "Passion simple", 1991 (ελλ. "Πάθος", εκδ. Χατζηνικολή), "Journal du dehors", 1993, "La honte", 1997 (ελλ. "Ντροπή", εκδ. Χατζηνικολή), "Je ne suis pas sortie de ma nuit", 1999 (ελλ. "Δεν βγήκα από το σκοτάδι μου", εκδ. Χατζηνικολή), "L' evenement", 2000, "La vie exterieure", 2000, "Se perdre", 2001 (ελλ. "Χάνομαι", εκδ. Χατζηνικολή), "L' occupation", 2002, "L' ecriture comme un couteau"- συνεντεύξεις με τον Frederic-Yves Jeannet, 2003.
Σε ένα τηλεοπτικό πορτραίτο που ετοίμασε για λογαριασμό του Υπουργείου Πολιτισμού o Timothy Miller, το 2000, η Αννί Ερνώ ισχυρίζεται ότι δύο είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν στη γραφή της: αυτό της κοινωνικής ανισότητας, της τομής ανάμεσα στον οικογενειακό κοινωνικό της χώρο και στον κόσμο των γραμμάτων που διάλεξε ν' ακολουθήσει η ίδια, αφενός, και αφετέρου το στοιχείο της ανδρικής κυριαρχίας στον κόσμο.
Μακριά από οτιδήποτε θα μπορούσε να είναι προϊόν της φαντασίας, αναζητά την πραγματικότητα μέσα από τις αναμνήσεις, τις αισθήσεις και τα συναισθήματά της, είτε πρόκειται για συναισθήματα -κοινωνικής- ντροπής, είτε πάθους. "Δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου", λέει, "δημιουργική εργασία ή εργασία γύρω από θέματα μορφής που να μην έχει αφετηρία της την πραγματικότητα".
Το 2001 δημοσίευσε το προσωπικό της ημερολόγιο με τίτλο "Se perdre" ("Χάνομαι"). Τα έργα της διδάσκονται στο γαλλικό σχολείο ως σύγχρονη κλασική λογοτεχνία. Το 1984, το αυτοβιογραφικού περιεχομένου έργο της "Η θέση" (La place) τιμήθηκε με το βραβείο Renaudot. Το βιβλίο της τα "Τα χρόνια" (Εditions Gallimard, 2008) τιμήθηκε με τα βραβεί Marguerite Duras (2008) και Francois Mauriac (2008).
Το πρώτο σκαλί
Εις τον Θεόκριτο παραπονιούνταν
μιά μέρα ο νέος ποιητής Ευμένης·
«Τώρα δυό χρόνια πέρασαν που γράφω
κ’ ένα ειδύλιο έκαμα μονάχα.
Το μόνον άρτιόν μου έργον είναι.
Αλλοίμονον, είν’ υψηλή το βλέπω,
πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα·
και απ’ το σκαλί το πρώτο εδώ που είμαι
ποτέ δεν θ’ αναιβώ ο δυστυχισμένος».
Ειπ’ ο Θεόκριτος· «Αυτά τα λόγια
ανάρμοστα και βλασφημίες είναι.
Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι·
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.
Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο
πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει.
Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο
πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι
πολίτης εις των ιδεών την πόλι.
Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι
και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν.
Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέτας
που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι·
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα».
Σ’ ευχαριστώ, καρδιά μου,
που δεν χασομεράς, που νυχθημερόν κοπιάζεις,
χωρίς κολακείες, χωρίς ανταμοιβή,
από έμφυτη φιλοπονία.
Έχεις εβδομήντα συνεισφορές το λεπτό.
Κάθε συστολή σου
μοιάζει με σπρώξιμο βάρκας
στην ανοιχτή τη θάλασσα,
σε ταξίδι στο γύρο του κόσμου.
Σ’ ευχαριστώ, καρδιά μου,
που κατ’ επανάληψη
με αποσπάς από το σύνολο,
ακόμη και στον ύπνο μου ξεχωριστή.
Με φροντίζεις στ' όνειρό μου να μη φτεροκοπήσω
σε πτήση
που δεν χρειάζεται πλέον φτερά.
Σ’ ευχαριστώ, καρδιά μου,
που πάλι έχω ξυπνήσει
και μολονότι είναι Κυριακή,
ημέρα ανάπαυσης,
κάτω από τα πλευρά μου
διαρκεί η προ των εορτών συνηθισμένη κίνηση.
Βισουάβα Σιμπόρσκα
«Η ζωή εδώ και τώρα - Ποιήματα»
μτφρ. Μπεάτα Ζουλκιέβιτς
Εκδόσεις Καστανιώτη
Κι εμάς που σε αγαπάμε πώς θα μας λέγανε;
Συκοφαντία
Γιατί δάκρυσες παιδί μου;
Απαίσιο δεν είναι όταν σε μαλώνουν για το τίποτα;
Γέμισες μελάνια από το γράψιμο – γι’ αυτό σε λένε βρώμικο;
Θα τολμούσες να αποκαλέσεις την πανσέληνο βρώμικη
γιατί γέμισε το πρόσωπό της μελάνια;
Για καθετί ασήμαντο εσένα κατηγορούν,
παιδί μου. Εκείνοι είναι αλάνθαστοι.
Έσχισες τα ρούχα σου παίζοντας
– γι’ αυτό σε λένε απρόσεκτο;
Πώς θα αποκαλούσαν ένα φθινοπωρινό πρωινό
που χαμογελάει μέσα απ’ τα ακατάστατά του σύννεφα;
Μη νοιάζεσαι γι’ αυτά που λένε για σένα,
παιδί μου.
Απαριθμούν τις σκανδαλιές σου.
Όλοι ξέρουν ότι αγαπάς τα γλυκά
– γι’ αυτό σε λένε λαίμαργο;
Κι εμάς που σε αγαπάμε πώς θα μας λέγανε;
Πηγή: Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (2010:20) ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Εκδόσεις Εκάτη, Αθήνα
Σελίδα 12 από 84
