«Όταν εκπαιδεύεις μια γυναίκα, εκπαιδεύεις μια γενιά»
Ελένη Καρασαββίδου
Ηλήθη στην οποία έχουν περιέλθει επιφανείς γυναίκες ερευνήτριες δεν προκαλεί έκπληξη. Οι γυναίκες εξακολουθούσαν να αποκλείονται πρακτικά από τον κόσμο της επιστήμης και των τεχνικών πεδίων στο όνομα της υποτιθέμενης φυσικής κατωτερότητάς τους για αιώνες. Μόνο λίγες διανοούμενες από την αριστοκρατία του διαφωτισμού συνέβαλαν στην πρόοδο και συμμετείχαν σε επιστημονικές συζητήσεις.
Στο αντιφεμινιστικό κλίμα της Ευρώπης του Ναπολέοντα και της Ευρώπης της Ιεράς Συμμαχίας, όπου οι επιστήμες πολιτογραφούσαν τη διαφορά των φύλων, οι γυναίκες θεωρούνταν ακατάλληλες για επιστημονική έρευνα. Ένας πολύ μικρός αριθμός από αυτούς απέκτησαν πρόσβαση στη γνώση, είτε εκμεταλλευόμενοι την επιστημονική μόρφωση των αδελφών τους, την οποία ανέχονταν οι αριστοκρατικοί κύκλοι, είτε διδάσκοντας τον εαυτό τους διαβάζοντας και συμμετέχοντας σε κοινωνικές συζητήσεις. Κάποιοι προχώρησαν παραπέρα και άντεξαν το απαγορευμένο, προκαλώντας σκάνδαλο, όπως η Ada Lovelace (1815-1852), η κόρη του Λόρδου Βύρωνα, που άφησε πίσω της τον άντρα και τα παιδιά της για να επιστρέψει στις σπουδές της, και έγραψε το πρώτο πρόγραμμα υπολογιστή για μια αναλυτική μηχανή .
Οι θετικιστές του δέκατου ένατου αιώνα, που έκαναν την επιστημονική πρόοδο όπλο για την ευτυχία των ανθρώπων, τοποθέτησαν τις «επιστήμες της ζωής», τις «επιστήμες της γης» και τις «ανθρωπιστικές επιστήμες» σύμφωνα με τον τότε διαχωρισμό σε ένα βάθρο. Μερικές γυναίκες κατείχαν δευτερεύουσες θέσεις σε αυτές τις σχεδόν αποκλειστικά «ανδρικές ενασχολήσεις», είτε ως συνεργάτες-βοηθοί είτε ως παραγωγοί επιστημονικών οργάνων. Η συνεισφορά τους ήταν ακόμη πιο περιορισμένη επειδή ήταν αποκλεισμένες από την επιστημονική εκπαίδευση, ώστε λίγες από αυτές συνέχισαν τις σπουδές κατ’ οίκον, όταν -σπάνια- το περιβάλλον το επέτρεπε, και κατάφεραν να κερδίσουν την αναγνώριση σε επιστημονικούς συλλόγους.
Ωστόσο, πολλές γυναίκες είχαν συνεισφέρει στην επιστήμη ήδη κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, όπως η Ιταλίδα Laura Bassi (1711-1778), η Γαλλίδα Émilie du Châtelet (1706-1749) και η Σκωτσέζα Mary Somerville (1780-1872), η Αγγλίδα Caroline Herschel (1750-1858), που ήταν η πρώτη επαγγελματίας γυναίκα αστρονόμος στον κόσμο, η παλαιοντολόγος Joséphine Kablick (1787-1863) ή η χημικός Anna Sundström (1785-1871) και αρκετές άλλες.
Μία από αυτές υπήρξε και η Maria Gaetana Agnesi. Γεννήθηκε στις 16 Μαΐου του 1718 στο Μιλάνο. Aνήκε σε μια αστική τάξη που μπορούσε, και την ενδιέφερε, να είναι προστάτης των ταλέντων. Κι ο πατέρας της, Pietro Agnesi, καθηγητής μαθηματικών κι ο ίδιος, έκανε ακριβώς αυτό ... Και δεν το έκανε ποτέ καλύτερα από όσο στην κόρη του, δημιουργώντας έναν επιστημονικό ‘θρύλο’. Μάζευε τους καλύτερους των δασκάλων σε έναν ‘φιλοσοφικό-μαθηματικό κήπο’ στο σπίτι του. Γράφει ένας αυτόπτης μάρτυρας (ο De Brosses) “ Με έφεραν σε ένα μεγάλο ωραίο δωμάτιο, όπου βρήκα περίπου τριάντα άτομα από όλες τις χώρες της Ευρώπης, τακτοποιημένα σε κύκλο και εκείνη, μόνη της με τη μικρή της αδερφή, καθισμένη σε έναν καναπέ. /…
Είναι πολύ προσκολλημένη στη φιλοσοφία του Νεύτωνα και είναι υπέροχο να βλέπεις ένα άτομο της ηλικίας του με τόσο ‘συνειδητή’ γνώση σε τέτοια αφηρημένα θέματα. Όσο κι αν έμεινα εντυπωσιασμένος από τις γνώσεις της, ίσως ήμουν πιο έκπληκτος που την άκουσα να μιλάει Λατινικά με τέτοια καθαρότητα, ευκολία και ακρίβεια ...».
Πολύγλωσσο παιδί – θαύμα η ίδια γνώριζε από πολύ μικρή Λατινικά, Ελληνικά, Εβραϊκά και άλλες γλώσσες. Σε ηλικία μόλις εννέα ετών δημοσίευσε στα λατινικά την πραγματεία της για την παροχή ανώτερης εκπαίδευσης στις γυναίκες(!). Ήθελε να γίνει καλόγρια μικρή κι ασχολήθηκε εκτεταμένα με θεολογικές μελέτες. Την κέρδισε η επιστήμη.
Ιδιαίτερα ντροπαλή είχε πρόβλημα να παρουσιάσει τις ιδέες της σε μεγάλα ακροατήρια. Διακρίθηκε για τις εργασίες της στον διαφορικό λογισμό. Το 1738, στα 20, δημοσίευσε τις «Φιλοσοφικές Προτάσεις» (Propositiones Philosophicae), μία σειρά δοκιμίων φιλοσοφίας και φυσικής ιστορίας, που βασίστηκαν στις συζητήσεις της με τους άνδρες που συναθροίζονταν στο επιστημονικό-φιλοσοφικό σαλόνι του πατέρα της. Η φιλοσοφία την βοήθησε πολύ να καταλάβει την μαθηματική τάξη του κόσμου και να μπορεί να εκφράζει τα πιστεύω και τις έρευνες της με τόλμη μα και σαφήνεια.
Η πιο γνωστή εργασία της στον χώρο της φιλοσοφίας των μαθηματικών ήταν οι «Αναλυτικές Εισηγήσεις προς χρήση της ιταλικής νεολαίας» (Instituzioni analitiche ad uso della gioventu italiana). .. Βιβλίο προικισμένο με σαφήνεια και απλότητα ..., που προχωρά με τη φυσική σειρά που παρέχει, ίσως, και το μεγαλύτερο φως.» Το βιβλίο προκάλεσε τεράστια εντύπωση στην επιστημινκή κοινότητα της Ευρώπης. Μια έκθεση σχετικά με αυτό από μια επιτροπή της Ακαδημίας Επιστημών του Παρισιού αναφέρει:
«Χρειάστηκε πολύ δεξιότητα και επιδεξιότητα για να ταξινομηθούν σε σχεδόν ομοιόμορφες μεθόδους, αυτές οι διασκορπισμένες ανακαλύψεις χαμένες μεταξύ των έργων των σύγχρονων μαθηματικών, που συχνά παρουσιάζονταν με μεθόδους πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Η τάξη, η σαφήνεια και η ακρίβεια βρίσκονται σε όλα τα μέρη αυτού του έργου. ... Το θεωρούμε ως την πληρέστερη και καλύτερα παρουσιασμένη πραγματεία του είδους της ποτέ.»
Στο βιβλίο αυτό, περιλαμβάνεται και μία ανάλυση των εφαπτόμενων καμπύλων εντοπίζοντας μία από αυτές που πήρε το όνομά της. Η περίφημη καμπύλη Agnesi.
Εντυπωσιασμένος ο Πάπας Βενέδικτος XIV της έγραψε λέγοντας ότι είχε σπουδάσει μαθηματικά όταν ήταν νέος και μπορούσε να δει ότι το έργο της θα αναβάθμιζε την Ιταλία και την Ακαδημία της Μπολόνια, του αρχαιότερου (1088) πανεπιστημίου σε συνεχή λειτουργία στον κόσμο. Λίγο μετά από αυτό κέρδισε την θέση του ‘επίτιμου αναγνώστη’ στο συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια, προσεγγίστηκε από τον πρόεδρο της Ακαδημίας της Μπολόνια και τρεις άλλους καθηγητές της Ακαδημίας και καλέστηκε να δεχτεί την έδρα των μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα που κατέλαβε έδρα στο Πανεπιστήμιο, σε εποχές που κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο.
Γυναίκες όπως η Agnesi, μέσα από το ταλέντο και ένα σπάνια υποστηρικτικό περιβάλλον, ανοίξανε τον δρόμο σε εποχές συντήρησης. Αλλά τον ανοίξανε για όλους τους κοινωνικά αποκλεισμένους ανθρώπους. Παρατηρώντας τα προγράμματα επισιτισμού και εκπαίδευσης σήμερα στον 3ο κόσμο, και μέσα από ποιους (ποιες στ’ αλήθεια) οι τεχνογνωσίες διαχέονται στην «κοινότητα», είπε ένας ερευνητής (φράση που λανθασμένα αποδίδεται σε έναν Μορμόνο ηγέτη). Όταν εκπαιδεύεις έναν άνδρα εκπαιδεύεις έναν άνθρωπο. Όταν εκπαιδεύεις μια γυναίκα, εκπαιδεύεις μια γενιά».
